history
بنیاد و اساس این نهاد علمی – تحقیقی به حدود یک قرن قبل بر میگردد؛ چنانچه:
بشتو مرکه: یا «مرکه د پشتو» در ماه عقرب سال ۱۳۰۱ ش. (۱۹۲۲م) به ریاست مولوی عبدالواسع تحت نظر مستقیم اعلیحضرت سیف الملهّ و الدین امان الله شاه غازی، در برج شمالی ارگ کابل افتتاح گردید. اعضای اصلی آن ۲ نفر و تعداد اعضای افتخاری آن زیاد بود که در سال ۱۳۰۲ش. (۱۹۲۳م) به حیث ریاست سوم وزارت معارف شناخته شد.
پشتو مرکه به حیث اولین مرکز علمی و اکادمیک در کشور شناخته شده که در اغتشاش سال ۱۳۰۸ش. ازبین رفت.
انجمن ادبی کابل: فرمان ایجاد آن در زمان حاکمیت محمد نادر خان (۱۳۰۹ش.) صادر و در سال ۱۳۱۰ش. (۱۹۳۱م.) با نشر مجله «کابل» رسمآ به کار آغاز نمود. این انجمن به منظور اصلاح و توحید سبک ادبیات، اتخاذ اسلوب نگارش و روشن ساختن تاریخ، مشاهیر، رجال و مفاخر گذشته کشور ایجاد شد. احمد عایخان درانی پس از تآسیس انجمن، نخست معاون وبعدآ به حیث مدیر انجمن تعیین گردید. بعد ها ریاست انجمن به محمد نوروز خان سپرده شد.
این انجمن در سال ۱۳۱۱ش. «سالنامه مجله کابل» را نیز نشر نمود. با نشر شماره چهارم، نام سالنامه به «سالنامه کابل» تغییریافت و تا شماره نهم به همین نام نشر می شد.
انجمن ادبی کابل به حمایت اعضای فاضل و اداره خوب ريس فعال آن الی اول ماه ثور ۱۳۱۶ که به پشتو تولنه تحویل شد، در جهت تعمیم علوم، تدوین تاریخ کشور و مسایل دیگر در رابطه به حیات علمی کشور به پیشرفت هایی نایل گردید.
در سال ۱۳۱۶ش. که انجمن ادبی کابل به پشتو تولنه تعویض شد، نشر سالنامه نیز از طریق «پشتو تولنه» ادامه یافت و نام آن در شماره نهم به «کابل کالنی» تغییر نمود که بعد از شماره ۱۸ مربوط ریاست مستقل مطبوعات گردید.
مجله «کابل» اکنون از طرف مرکز زبان ها و ادبیات اکادمی علوم به نشر می رسد.
انجمن ادبی کندهار (پشتو ادبی انجمن): در خزان سال ۱۳۱۱ش. (۱۹۳۲م.) به ریاست محمد عثمان خان بارکزی (پشتون) آغاز به فعالیت نمود و ارگان نشراتی این انجمن مجله «پشتو» بود.
پشتو تولنه: در اول ماه ثور سال ۱۳۱۶ش. (۱۹۳۷م.) از ادغم انجمن های ذکر شده «پشتو تولنه» به حیث یک نهاد علمی و اکادمیک ایجاد گردید، سردار محمد نعیم خان وزیر معارف وقت، ریاست رسمی انجمن را حایز و انجمن مذکور را به شکل اکادمی در آورد. بعد از آنکه انجمن ادبی به عنوان «پشتو تولنه» یا «اکادمی افغان» مسمی گردید، وظایف آن وسعت یافت و بر تعداد اعضا و تشکیل آن نیز افزود به عمل آمد.
«پشتو تولنه »، در سال ۱۳۱۸ ش. بعد از ایجاد ریاست مستقل مطبوعات، مربوط آن ریاست شد.
این موسسه از سال ۱۳۳۰ش. به بعد در سطح بین المللی به حیث یک اکادمی علمی پذیرفته شد و فعالیت های آن مانند سایر نهاد های علمی و اکادمیک معیاری گردید. همجنین تآمین روابط را با سایر اکادمی ها از همین سال آغاز نمود، در سال ۱۳۳۳ش. اساسنامه آن ترتیب و در سال ۱۳۳۴ش. (۱۹۵۵م.) بعد از منظوری اعلیحضرت محمد ظاهر شاه چاپ و نشر گردید. قابل تذکر است که در سال ۱۳۳۵ش.(۱۹۵۶م.) «پشتوتولنه» از ریاست مستقل مطبوعات جدا، به وزارت معارف ملحق و به حیث یک موسسه علمی – تحقیقی شناخته شد.